Biz hiç ha­çan bi­le ýa­şa­ma­rys ― di­ýip, Irwald oňa kes­git­li jo­gap ber­di. ― Er­tir men ýene-de deň­ze git­jek, gaý­dyp ge­le­nim­den soň bol­sa
Sneg­ga­ryň gol­la­ry­ny eli­me al­jak. Biz gy­şy bi­le­je
gyş­la­rys, to­mus­da-da go­şa ga­ga­ra ki­min ýü­züp
gi­de­ris.
― Men nä­me? ― di­ýip, Wel­ga as­sa­ja so­randa ýü­re­gi gür­sül­däp urup baş­la­dy. ― Men ýal­ňyz
ga­la­ryn­my?
― Ha­wa ― di­ýip, Ir­wald jo­gap ber­di.
Mu­ny eşi­den Wel­ga şol ba­da ke­na­ra bök­di-de,
deň­ziň bo­ýy bi­len ýö­räp git­di. Es­li ara­ny açan­dan
soň bol­sa, bir çal da­şyň üs­tü­ne özü­ni goý­ber­di.
Aýa ba­kyp, ýü­re­gin­dä­ki san­jy­dan nalap gygyrdyda möň­ňü­rip daş ba­gyrt­la­dy.
III
Tüm­lük­de şe­ma­lyň eý­menç şuw­wul­daý­şy­ny
eşid­ýär­miň? Heý, mäh­remsiz de­mir­ga­zyk deň­zi
diý­sä­ni!
Er­te­si ir bi­len güýz düş­di, öçük­si du­man­da agyr
tol­kun­lar güw­wül­de­ýär­di. Çap­gyn şe­mal Wel­ganyň ýü­zü­ni da­lan­da, ol bö­küp tur­dy-da, özü­ni suwa ok­la­dy. Ýö­ne tol­kun gö­te­ril­di-de, ony ke­na­ra
zy­ňyp goý­ber­di.
― De­ňiz me­niň öl­me­gi­mi is­lä­nok ― di­ýip,
Wel­ga öz-özü­ne aýt­dy. ― Men öňür­ti Ir­wal­dy öldür­me­li.
Ol do­dak­la­ry­ny mä­käm gy­syp öý­le­ri­ne dolan­dy. Ýa­ňak­la­ryn­da­ky göz­ýaş­lar gu­rap, yzgyt­syz ýü­zi nä­ra­hat­dy, ýö­ne ýü­re­ji­gi­ni tüm­lük
bag­lap­dy.
― Sneg­gar, Ir­wald git­di­mi? ― di­ýip, uýa­syndan so­ra­dy.
― Ha­wa.
― Ol ha­çan ge­ler?
― De­ňiz ga­ra­lyp, gar ga­ty­şyk­ly ýa­gyş ýa­gyp
baş­lan­da.
Wel­ga gow­ru­lan ba­lyk­dan gar­ban­dy-da, kül­bäniň daş işi­gi­ne çyk­dy, ýü­zü­ni şe­ma­la tu­tup, gaşla­ry­ny bü­rüş­di­rip, uzak­ly gün otur­dy. Garaňky
dü­şen­de öýe gir­di, ir­den bol­sa, ýe­ne Ir­wal­da garaş­mak üçin daş çyk­dy. Gün­diz­le­ri­ni hem gi­je­le­rini, tä il­kin­ji gar ga­ty­şyk­ly ýa­gyş ýag­ýan­ça, şeý­dip
ge­çir­di. «Ba­hym Ir­wald do­la­nyp ge­ler ― di­ýip oý­lanan­da, öý­kä­niň ýa­kym­ly awu­sy so­zu­lyp kal­by­na
dö­kül­ýär­di. ― Ony öl­dü­re­rin, özü­mem ga­byr­da
yn­ja­lyk ta­pa­ryn».
Ýö­ne Ir­wald ge­li­be­re­nok­dy. Eý­ýäm ga­raň­ky
gat­lyş­ýar­dy. Wel­ga bo­sa­ga­dan ba­hym-ba­hym­dan
tu­rup, deň­ze ta­rap çi­ňe­ri­lip äňed­ýär­di. Iň­rik gara­lan­da Wel­ga­nyň gar­ry ka­ka­sy kül­be­den çyk­dy.
Onuň uzyn çal saç­la­ry şe­ma­la gal­ga­ýar­dy.
― Wel­ga, ba­lam ― di­ýip, ol mä­hir bi­len söz
gat­dy. ― Nä­me üçin mäh­rem ojak­dan gaý­dy­berdiň? An­ha, gi­je eý­menç tu­pan gop­jak bol­ýar, ynsan ýü­re­gi­ne hes­ret da­gy­nyň çök­me­gi şon­dan. Diwar­la­ry di­reg­ler bi­len ber­kit­mä­ge, düw­len de­ri­si
ör­tü­len üçe­ge daş goý­ma­ga kö­mek­leş. Ygal­dan
we gi­je­den pe­na bo­lar.
Mäh­rem söz­ler­den ýa­ňa Wel­ga­nyň ýü­re­gi en­diräp, özü­ne, ka­ka­sy­na hem Ir­wal­da neb­si agyr­dy.
Ça­la­syn­lyk bi­len kö­mek­leş­mä­ge baş­la­dy. Güýç­li
öwüs­ýän ýel ata­ly-gy­zy ykdyryp bar­ýar­dy, deňiz­de syr­gyn gop­ýan deý ho­wa­nyň ýü­zü­ni çygly to­zan gap­lap alyp­dy. Top­bak-top­bak kö­pür­jik­li
tol­kun­lar äpiş­gä urulýar­dy, Wel­ga gor­ku­jy­gy­na
des­si­ne içe­rik gir­di.
Ga­raň­ky öý­de otu­ry­şy­na, bir­ma­hal, Ir­wald heniz ça­ga­ka, onuň Wel­ga­lar­da ýa­tym­lyk ga­lan­dy­gy
ýa­dy­na düş­di. Şol gi­je Ir­wald onuň myh­ma­ny­dy,
Wel­ga­nyň özi oňa dü­şek ýa­zyp be­rip­di, myh­manpa­raz­lyk dä­bi bo­ýun­ça ýat­ma­zyn­dan ozal og­şapdy. Ýi­gi­diň mäh­ri­ban ýü­zi göz öňün­de jan­la­nan­da
ham­rak­lyk­dan hem söý­gü­den ýa­ňa ýü­re­gi gy­ýymgy­ýym bol­dy. Şon­da ol ýi­gi­di öl­dür­me­giň kü­ýü­ne
dü­şen­di­gi­ni hem ýa­dyn­dan çy­ka­ryp, dü­şe­gin­den
tar­sa gal­dy-da, ho­wa­tyr­ly diň­şir­gen­di. Şe­ma­lyň
şuw­wul­dy­syn­da Ir­wal­dyň ha­raý is­läp gy­gyr­ýan
se­si gu­la­gy­na eşi­dil­ýän ýa­ly bol­dy. Uzak­ly gi­je
gor­ku­dan ýa­ňa gal­pyl­dap, ahy­ry ys­gyn-de­ra­matdan ga­çyp, daň­dan­lar uka git­di.
De­ňiz bi­raz kö­şe­şip baş­la­dy, ho­wa­da gyş aň­za­gynyň awu­sy du­ýul­ýar­dy. Wel­ga uku­dan oýa­nyp, öýüň
ga­py­sy­ny açan­da, Sneg­gar bo­sa­ga­dan ät­le­di. Ol:
― Wel­ga! Tu­pan Ir­wal­dy Buz­ly deň­ziň ilat­syz
ada­la­ry­na äki­dip, ga­ýy­gy­ny kül-uşak edip­dir. Ol
in­di de­ňiz­de bir özi, in­di ol so­wuk­dan, aç­lyk­dan hem de­ňiz guş­la­ry­nyň äpet çok­ja­la­ryn­dan he­läk
bo­lar ― diý­di.
― Mu­ny sa­ňa kim aýt­dy? ― di­ýip, Wel­ga gygyr­dy. Sneg­gar:
― Men Çar­na pal­çy­nyň ýa­ny­na bar­dym, ol gaga­ra­nyň içe­ge­le­rin­de pal atyp ber­di ― di­ýip, iki
eli bi­len ýü­zü­ni tu­tup ag­la­dy. Wel­ga mä­hir bi­len:
― Sneg­gar... ― diý­mek­çi bol­dy.
Ýö­ne gaş­la­ry ga­har­ly çy­tyl­dy-da, güýç­li eli
öýüň ga­py­sy­ny serp­di.
IV
Ol ke­nar bi­len de­mir­ga­zy­ga ta­rap çalt-çalt ýöre­di. So­wuk ag­şa­myň ga­raň­ky­ly­gyn­da Çar­na­nyň
ojak­da ot alaw­la­ýan ýyl­ja­jyk kül­be­si­ne gir­di.
― Eý, bil­giç, kö­mek et! Ir­wal­dyň ýa­ny­na barýan ýo­ly sal­gy ber! ― di­ýip, ol Çar­na ýal­bar­dy.
― Sen how­luk­ma­ly! Ir­wal­dyň ýa­ny­na bar­mak
üçin iki gün hem iki gi­je ýüz­me­li. Üçü­len­ji gün
daň atan­da ba­ryp ýe­tiş­me­seň, ol he­läk bo­lar. Ýöne, Wel­ga, aýt, sen Buz­ly deň­ziň edil dün­ýä­niň
il­ki dö­rän gün­le­rin­dä­ki ýa­ly ço­la­ryp ýa­tan ýü­rekgys­gynç be­ýe­wan­ly­gy ba­ra­da eşi­dip­mi­diň?
Wel­ga­nyň ýü­re­gi mis­li to­ra dü­şen ba­lyk ki­min
urundy.
― Ma­ňa haý­pyň gel­sin, Çar­na ― di­ýip, ol jogap ber­di. ― Ýag­ty ja­han bi­len hoş­laş­mak ma­ňa
agyr deg­ýär. Ýöne muny etmek hökman bolsa,
aýt­sa­na, ma­ňa nä­me ga­raş­ýar?
On­da Çar­na:
― Sen iki gün hem iki gi­jä­ni de­ňiz­de, gor­kyhas­ra­tyň için­de ge­çi­rer­siň. Ir­wal­dyň tap­dan dü­şüp
ýa­tan ada­sy­na aýak ba­sa­nyň­da, sen çar­lak gu­şa
öw­rü­ler­siň, Ir­wald bol­sa se­niň kim üçin ja­ny­ňy
gur­ban eden­di­gi­ňi bil­mez ― diý­di.
Wel­ga­nyň ýü­zi gy­şyň il­kin­ji ga­ry ýa­ly duw-ak
bol­sa-da, gö­reç­le­ri şat­lyk­ly uç­ga­nak­la­dy. Ol:
― Men git­dim, Çar­na! ― diý­di.
― Gys­sa­gyň özüň bi­len bol­sun, Wel­ga!
Wel­ga ke­na­ryň öl çä­ge­si bi­len şe­ma­lyň gar­şysy­na, güw­läp ýa­tan ga­raň­ky deň­ze ta­rap yl­gap
git­di. Uýa­sy­na, eje­si­ne we ka­ka­sy­na «ba­gyş­laň»
di­ýip gy­gy­ra­sy gel­di, ýö­ne ke­nar­da­ky ga­ýyk saD ü n ý ä e d e b i ý a t y n y ň a l t y n h a z y n a s y n d a n
byr­syz çaý­kan­ýar­dy, Wel­ga der­rew oňa bö­küp mün­di. Ol ga­ýy­gy gün­ba­ta­ra, şa­pa­gyň ga­na çalym­daş çy­zy­gy ça­la gö­rün­ýän ta­ra­pa öwür­di, tolkun­la­ra çaý­kan­ýan ga­ýyk­da ör­bo­ýu­na gal­dy. Ajy
dam­ja­lar göz­le­ri­ni awu­şad­ýar­dy, şe­mal onuň ak
eşi­gi­ni ga­raň­ky­lyk­da gal­ga­dyp, ýü­zü­ne Buz­ly
deň­ziň aýa­zy­ny üfle­ýär­di.
V
Daň­dan­lar ol daş-tö­we­re­gi­ni yzgytsyz ak­sowult deň­ziň gur­şan­dy­gy­ny, çä­ge­söw ço­la ada
ýe­ten­di­gi­ni gör­di. Ada­da adam-ga­ra ýok­dy. Bu
ýe­re di­ňe ak kö­pük­li tol­kun­lar gel­ýär­di. «Suw çopan­jyk­la­ry» uzyn­dan in­çe aýak­la­ryn­da yl­gaş­lap,
tol­kun ur­ýan ke­nar­da ba­lyk­gu­lak­la­ryň ara­syn­dan
iý­mit göz­le­ýär­di­ler. Ýö­ne bu guş­lar hem az­dy.
Gyş­da olar ýy­ly şe­mal öwüs­ýän ke­nar­la­ra ta­rap
uçup gid­ýär­ler.
Buz­ly de­ňiz eý­ýäm baş­la­nyp­dy. Wel­ga uzak
gün ýü­züp, ýe­riň tü­ken­ýän çe­ti­ne uza­lyp, as­man
bi­len sep­leş­ýän, aňyr­sy-bär­si gö­rün­me­ýän suw
gi­ňiş­li­gi­ne ýet­di. Gom­lar ga­ýy­gyň düý­bü­ne bar­ha
güň­leç urun­ýar­dy, se­bä­bi tol­kun­la­ryň as­tyn­da in­di
di­re­ne­re ga­ra ýer ýok­dy. Bu de­ňiz­de, adam­lar­dan
uzak­da, ga­ýa­ly ada­lar­da ýa­ba­ny de­mir­ga­zyk guşla­ry ýa­şa­ýar­dy. Gür ýe­lek bi­len ör­tü­len bu güýç­li
guş­lar ar­ly gyş buz­la­ryň ara­syn­da ýü­züp, buz ýa­ly
su­wuň çuň­lu­gy­na ar­ka­ýyn çü­müp bil­ýär­di. Adalar­da ola­ryň müň­ler­çe­si hö­würt­ge gur­nup, her bir
ada guş­lar­dan ýa­ňa ap-ak ga­ra bü­re­nen ýa­ly­dy.
Her ýer­de sö­me­li­şip du­ran kert ga­ýa­lar­da hem
ola­ryň aşak ete­gin­dä­ki sü­ren­ler­de guş hö­würt­gele­ri bar­dy. Ikin­di­na­ra­lar Wel­ga iň uly ada­nyň deňin­den ýü­züp geç­di.
Bu ada ete­gin­den de­pe­si­ne çen­li tu­tuş­ly­gy­na,
gu­raň­kyr­lan guş der­si­dir ýe­lek­den eme­le ge­len
çal ga­byk bi­len ör­tü­len­di. Guş­lar ha­tar-ha­tar
bol­şup, ga­ýa­la­ryň er­ňek­le­rin­de otyr­dy­lar. Kiçi­räk­le­ri aşak­da, ýo­kar­da bol­sa pe­te­ke­le­ri ak,
ar­ka­la­ry ga­ra, bo­ýun­la­ry-ha ýo­gyn, kel­le­le­rem
ki­çi, ak ýe­lek bi­len gur­şa­lan göz­le­ri bol­sa wagşy­lyk bi­len ýa­nyp du­ran, äpet eý­menç çok­ja­ly,
ber­daş­ly, gö­deň­si aýak­ly, gys­ga, dyr­nak­syz çaňňal­ly iň uly hem aç­göz guş­lar ir­ki­li­şip otyr­dy­lar.
Guş­lar öz ara­la­ryn­da gy­gy­ry­şyp gür­leş­ýär­di­ler.
Aň­zak şe­ma­la döz gel­jek bo­lup ha­lys ys­gyn­dan
ga­çan Wel­ga­nyň ga­raň­ky gat­ly­şan ba­dy­na dynç
al­mak üçin ga­ýyk­dan dü­şe­ri­ne mä­het­del, olar
gal­ma­gal­la­şyp gö­te­ril­ýär­di­ler-de, gy­zyň de­pesin­de aý­lan­ýar­dy­lar, iň äpet­le­ri bol­sa bi­ri-bi­riniň se­si­ni bas­jak bo­lup, şat­lyk bi­len wag­şy­ýa­na
go­gul­daş­ýar­dy­lar... Wel­ga gor­ku­sy­na ýü­zü­ni aktam edip, bar­ja güý­jü­ni jem­le­di-de, yzy­na, gaýy­ga bö­küp mün­di.
Soň­ky gü­nüň öý­län ça­gy tu­tuk­sy du­ma­nyň arasyn­dan ýe­riň aň­ru­jun­da­ky be­ýik ço­la ga­ýa­nyň
ga­ra­sy gö­rün­di. Di­ňe gu­jur­ly wi­king­ler bu ýe­re
gel­me­gi ba­şa­ryp­dy, ga­ýyk­la­ry­ny ur­gan­la­mak üçin
de­mir­den ga­zyk ka­kyp­dy. Ol ýer­de kö­pük­li tolkun­la­ryň gop­gu­ny ümür­de aý­la­ny­şyp ýö­ren müňler­çe wag­şy guş­la­ryň ga­zap­ly ses­le­ri bi­len ut­ga­şyp
gid­ýär­di. So­wuk­dan hem aç­lyk­dan ýa­ňa ys­gynmy­dar­dan ga­çan Ir­wald bol­sa hu­şun­dan gi­dip, kenar­da ölüm ha­lyn­da ýa­tyr­dy. Ol de­ňiz kö­pür­ji­gi
ýa­ly ap-ak­dy, buý­ra saç­la­ry dur­şu­na öl çä­ge­di.
― Ir­wald! ― di­ýip, Wel­ga ja­ny­gyp ças­ly gygyr­dy.
Ir­wald onuň se­si­ne şol ba­da özü­ne gel­di. Wel­ga
oňa ça­ga­lyk­da­ky ýa­ly söý­ýän­di­gi­ni aý­dyp gy­gyra­sy gel­di, em­ma ga­ýyk­dan ke­na­ra bö­ken­de aýakla­ry ýe­re deg­me­di. Ol ho­wa­da ak çar­lak gu­şu­na
öw­rü­lip ga­nat ýaý­dy, onuň se­si bol­sa Ir­wal­dyň
de­pe­sin­de çar­la­gyň na­ýyn­jar­dan şat­lyk­ly owa­zy
bo­lup ýaň­lan­dy. Ýi­git bu owa­zy eşi­dip özü­ni dürse­di, dost se­si onuň ýü­re­gi­ne ba­ryp ýet­di, ýö­ne ol
tö­we­re­gi­ne se­re­den­de, di­ňe ga­ýy­gyň üs­tün­den ses
edip uçan çar­la­gy gör­di...
Ir­wald gün­ba­ta­ra ta­rap ýü­züp git­di. Wel­ga
bol­sa Ir­wal­dy ug­ra­dyp, su­wuň üs­tün­de uzak
wagt­lap pel­pel­le­di ýör­di. Ýi­git alys­da göz­den
ýi­ten­de bol­sa, ol men­zil-me­kan­syz çar­la­gyň
keş­bin­de ýe­liň ug­ru­na yk­dy ýör­di. Ol hä­zir­lerem Ir­wal­dyň birma­hal­ky tap­dan dü­şen du­manly ga­ýa­la­ry­ny ýat­lap has­rat çek­ýär. Ýö­ne onuň
na­la­syn­da şat­lyk bar.
Rus di­lin­den ter­ji­me eden
Oguljemal NURMYRADOWA.

1 0